در روز 7 تیر 1360 آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی، رییس وقت دیوان عالی کشور و بیش از 70 نفر از مقامات و چهره‌های برجسته سیاسی از جمله چهار وزیر، چند معاون وزیر، 27 نماینده مجلس و جمعی از اعضای حزب جمهوری اسلامی در جریان انفجار مقر اصلی این حزب به شهادت رسیدند. 

 

این حادثه شش روز پس از عزل بنی‌صدر از ریاست‌جمهوری صورت گرفت. سه روز قبل از وقوع این حادثه، محمد جواد قدیری، عضو کادر مرکزی سازمان مجاهدین خلق و طراح اصلی انفجار مسجد ابوذر که در آن آیت‌الله خامنه‌ای، امام جمعه وقت تهران مورد سوءقصد قرار گرفت، به دوستان خود با اطمینان خبر داده بود که «روز هفتم تیر» کار یکسره خواهد شد.

 

روزنامه کیهان فردای آن روز در گزارشی نوشت: «حدود ساعت 21 دیشب دو بمب بسیار قوی در محل دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی منفجر شد که بر اثر شدت انفجار قسمت‌هایی از ساختمان فروریخت و موجب شهادت ده‌ها تن از مقامات مملکتی و نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و چند تن از وزرا گردید.»

 

این روزنامه سپس ماجرای انفجار را به نقل از خبرنگار کشیک خود که نیم ساعت پس از انفجار به محل حادثه رسیده بود، چنین روایت کرده است: «بیش از نیم ساعت از انفجار گذشته بود که دوان‌دوان خودم را به محل حادثه رساندم. صد‌ها نفر از مردم تهران خود در خیابان‌های اطراف دفتر مرکزی حزب اجتماع کرده بودند و آمبولانس‌ها بی‌امان در رفت و آمد بودند. وقتی به چند قدمی محل انفجار رسیدم امدادگران نخستین افرادی را که زیر آوار مانده بودند به آمبولانس‌ها انتقال داده بودند. سقف بتونی دفتر مرکزی حزب بر اثر انفجار فروریخته بود و ده‌ها نفر در زیر آوار مدفون شده بودند.

 

اکثر مجروحین و شهدا که به آمبولانس‌ها حمل می‌شدند غرق در خون بودند و به هیچ وجه شناخته نمی‌شدند. یکی از شاهدان عینی انفجار که شدیداً می‌گریست گفت: آقایان دکتر باهنر، نبوی، محمد هاشمی، میرسلیم و طاهری نماینده کازرون در مجلس شورای اسلامی چند لحظه قبل از انفجار بمب سالن را ترک کردند. در این لحظه بسیاری از مردم در جستجوی آیت‌الله بهشتی بودند و یکی از پاسداران گفت که آخرین بار ایشان و حجت‌الاسلام محمد منتظری را در مقابل سالن دیده است، لیکن نیم ساعت بعد گفته شد که شیخ محمد منتظری به شهادت رسیده‌اند.»

 

روزنامه اطلاعات هم نوشت: «گزارش خبرنگاران از محل انفجار به نقل از شاهدان عینی حاکی است که احتمالا دو بمب بسیار قوی منفجر شده که صدای انفجار آن تا شعاع حداقل یک کیلومتر به وضوح شنیده شده است. این انفجار به هنگامی روی داده است که جلسه هفتگی حزب با حضور اعضای حزب، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و احتمالا چند تن از وزیران در این محل تشکیل شده بود. گزارش خبرنگاران در ساعت 23 دیشب از مقابل دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی ایران حاکی بوده است که در زمان مخابره خبر 20 مجروح به وسیله آمبولانس به بیمارستان‌های مختلف تهران از جمله بیمارستان طرفه و سینا انتقال یافتند و از بیمارستان طرفه خبر رسید که تا آن ساعت 8 شهید که پیکر آن‌ها به کلی متلاشی شده را به این بیمارستان آورده‌اند. یکی از این شهدا آقای طباطبایی نماینده مجلس بود اما هویت هفت نفر دیگر هنوز مشخص نشده است. خبرنگاران در گزارش خود اضافه کرده‌اند که در فاصله ساعت‌های 23 تا 24 دیشب 24 جسد را از زیر آوار خارج کرده‌اند.»

 

روزنامه اطلاعات همچنین خبر از آن داد که «حجت‌الاسلام هادی غفاری که از این حادثه جان سالم بدر برده بود به اتفاق چند تن از روحانیون کار امداد و نجات آسیب‌دیدگان را به عهده داشته است.» به نوشته این روزنامه، کسانی که به هنگام انفجار در حیاط ساختمان مرکزی حزب بودند گفته‌اند این واقعه زمانی رخ داد که دکتر بهشتی در حال سخنرانی بود.

 

بعد از این واقعه، ابتدا از سرنوشت دکتر بهشتی اطلاعی در دست نبود و برخی امیدوار بودند نام وی در میان شهدا نباشد اما حوالی صبح 8 تیر خبر رسید که وی نیز در میان شهداست. در پی واقعه انفجار در دفتر حزب جمهوری اسلامی، از اولین ساعات صبح فردای آن روز عده زیادی از مردم در مقابل ساختمان انتقال خون در خیابان ویلای تهران اجتماع کردند تا با اهدای خون به مجروحین این حادثه یاری برسانند.

 

روزنامه اطلاعات در این باره نوشت که گزارش‌ها حاکی‌ است مجروحین احتیاج شدید به خون گروه «او» منفی دارند. حدود ساعت دو و نیم بامداد هشتم تیر بود که مشخص شد بمب‌ها در سطل زباله نزدیک سن سالن اصلی حزب کار گذاشته شده بود.

 

 

اسامی شهدا و مجروحان واقعه هفتم تیر

 

بعد از واقعه انفجار دفتر حزب در شامگاه هفتم تیرماه، کار تهیه آمار دقیق از اسامی کشته‌شدگان و مجروحان حادثه دو روز به طول انجامید تا اینکه اسامی نهایی شهدا و مجروحان این واقعه دو روز بعد در مطبوعات منتشر شد:

 

شهدا:

 

1- آیت الله دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی – رییس دیوان عالی کشور

2- رحمان استکی – نماینده? مردم شهرکرد

3- دکتر سید محمد باقری لواسانی – نماینده? مردم تهران

4- دکتر سید رضا پاک‌نژاد – نماینده? مردم یزد

5- علیرضا چراغ‌زاده دزفولی – نماینده? مردم رامهرمز

6- حجت‌الاسلام غلامحسین حقانی – نماینده? مردم بندرعباس

7- حجت‌الاسلام محمد علی حیدری – نماینده? مردم نهاوند

8- حجت‌الاسلام سید محمدتقی حسینی طباطبایی – نماینده? مردم زابل

9- عباس حیدری – نماینده? مردم بوشهر

10- دکتر سید شمس‌الدین حسینی نایینی – نماینده? مردم نایین

11- سید محمد کاظم دانش – نماینده? مردم شوش و اندیمشک

12- علی اکبر دهقان – نماینده? مردم تربت‌جام

13- دکتر عبدالحمید دیالمه – نماینده? مردم بوشهر

14- حجت‌الاسلام دکتر غلامرضا دانش آشتیانی – نماینده? مردم تفرش و آشتیان

15- حجت‌الاسلام سید فخرالدین رحیمی – نماینده? مردم ملاوی لرستان

16- سید محمد جواد شرافت – نماینده? مردم شوشتر

17- میربهزاد شهریاری – نماینده? مردم رودباران

18- حجت‌الاسلام محمد حسین صادقی – نماینده? مردم درود و ازنا

19- دکتر قاسم صادقی – نماینده? مردم مشهد

20- حجت‌الاسلام سید نورالله طباطبایی‌نژاد – نماینده? مردم اردستان

21- حجت‌الاسلام حسن طیبی – نماینده? مردم اسفراین

22- سیف‌الله عبدالکریمی – نماینده? مردم لنگرود

23- حجت‌الاسلام عبدالوهاب قاسمی – نماینده مردم ساری

24- حجت‌الاسلام عمادالدین کریمی – نماینده? مردم نوشهر

25- حجت‌الاسلام محمد منتظری – نماینده? مردم نجف‌آباد

26- عباسعلی ناطق نوری – نماینده? مردم نور

27- مهدی نصیری لاری – نماینده? مردم لارستان

28- حجت‌الاسلام علی هاشمی سنجانی – نماینده? مردم اراک

29- دکتر حسن عباسپور – وزیر نیرو

30- دکتر محمد علی فیاض‌بخش – وزیر مشاور و سرپرست سازمان بهزیستی کشور

31- دکتر محمود قندی – وزیر پست و تلگراف و تلفن

32- موسی کلانتری – وزیر راه و ترابری

33- دکتر جواد اسدالله‌زاده – معاون بازرگانی خارجی وزارت بازرگانی

34- عباس ارشاد – معاون دفتر آموزش سازمان بهزیستی

35- مهدی امین‌زاده – معاون بازرگانی داخلی وزارت بازرگانی

36- محمد صادق اسلامی – معاون پارلمانی و هماهنگی وزارت بازرگانی

37- مهندس محمد تفویضی زواره – معاون وزارت راه و ترابری

38- دکتر هاشم جعفری معیری – معاون امور مالی وزارت بهداری

39- ایرج شهسواری – معاون وزارت آموزش و پرورش

40- عباس شاهوی – معاون وزارت بازرگانی

41- دکتر حسن عضدی – معاون وزارت فرهنگ و آموزش عالی

42- حبیب‌الله مهمانچی – معاون امور پارلمانی و هماهنگی وزارت کار

43- غلامعلی معتمدی – معاون رفاه تعاون وزارت آموزش و پرورش

44- سید کاظم موسوی – معاون وزارت آموزش و پرورش

45- حسن اجاره‌دار (حسنی) – عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی و سردبیر نشریه? عروه‌الوثقی

46- عباس ابراهیمیان – عضو حزب جمهوری اسلامی

47- حجت‌الاسلام علی‌اکبر اژه‌ای – عضو دفتر سیاسی حزب جمهوری اسلامی

48- علی اصغر آقازمانی – عضو حزب جمهوری اسلامی

49- محمود بالاگر – عضو حزب جمهوری اسلامی

50- حسن بخشایش – عضو حزب جمهوری اسلامی

51- محمد پورولی – عضو حزب جمهوری اسلامی

52- رضا ترابی – عضو حزب جمهوری اسلامی

53- مهندس مهدی حاجیان‌مقدم – مسوول آموزش واحد مهندسین حزب جمهوری اسلامی

54- محمد خوش‌زبان – عضو حزب جمهوری اسلامی

55- علی درخشان – عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی

56- جواد سرافراز – عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی

57- حجت‌الاسلام حسین سعادتی – عضو حزب جمهوری اسلامی (مسوول آموزش شهرستان‌ها)

58- حبیب‌الله مهدی‌زاده طالعی – عضو حزب جمهوری اسلامی

59- سید محمد موسوی‌فر – عضو حزب جمهوری اسلامی

60- محسن مولایی – عضو حزب جمهوری اسلامی

61- جواد مالکی – عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی

62- حجت‌الاسلام عبدالحسین اکبری مازندرانی ساروی – عضو هیات پنج نفره? کشاورزی منطقه? مازندران

63- مهندس حسین اکبری – مدیرعامل بانک کشاورزی

64- مهندس هادی امینی – عضو واحد مهندسین حزب مهندسین اسلامی

65- سید محمد پاک‌نژاد – عضو هیات مدیره? چوب و کاغذ

66- محمد رواقی – مدیر شرکت فرش ایران

67- مهندس توحید رزمجو – عضو هیات مدیره? گروه صنعتی ملی

68- علی‌اکبر سلیمی ‌جهرمی – دبیر کل سازمان امور اداری و استخدامی

69- جواد سرحدی – مدیرعامل سازمان تعاون مصرف شهر و روستا

70- محمد حسن محمد عینی

71- حبیب مالکی – فرماندار ایرانشهر

72- مهندس محمد علی مجیدی – مشاور عمرانی وزارت کشور

 

 

مجروحان:

 

1- علی‌اصغر باغانی – نماینده? سبزوار

2- بهرام تاج گردون – نماینده? گچساران و کهکیلویه

3- ایرج صفاتی دزفولی – نماینده? آبادان

4- مرتضی فضلعلی – نماینده? گرمسار

5- اسماعیل فردوسی‌پور – نماینده? فردوس و طبس

6- سید محمد کیاوش – نماینده? اهواز

7- محمد مروی سماورچی – نماینده? طرقبه و چناران

8- مرتضی محمودی – نماینده? قصر شیرین

9- قدرت‌الله نجفی – نماینده? شهرضا

10- حسین کاظم‌زاده اردبیلی – وزیر بازرگانی

11- سید جلال سعادتیان – معاون وزارت بهداری

12- مسعود صادقی – معاون وزارت بهزیستی

13- محمد حسن اصغرنیا – استاندار سمنان

14- حجت‌الاسلام والمسلمین مسیح مهاجری – (سردبیر روزنامه جمهوری اسلامی)

15- مسعود موسوی – کارمند حزب جمهوری

16- علی موسوی – کارمند حزب جمهوری

17- محمود جمالی – کارمند حزب جمهوری

18- زین‌العابدین رییسی – کارمند حزب جمهوری

19- حیدرعلی علیزاده – کارمند حزب جمهوری

20- هدایت عبدی – کارمند حزب جمهوری

21- دانش مهر – کارمند حزب جمهوری

22- مسعود صادقی آزاد – کارمند نخست‌وزیری

23- ابراهیم عبدی – واحد دانشجویی حزب جمهوری

24- محمد غریب – واحد دانشجویی حزب جمهوری

25- مهدی فاضلی – واحد دانشجویی حزب جمهوری

26- ابراهیم فردوسی – واحد دانشجویی حزب جمهوری

 

 

عامل واقعه هفتم تیر چه کسی بود؟

 

عامل انفجار هفتم تیر، فردی به نام محمد‌رضا کلاهی، دانشجوی رشته برق دانشگاه علم و صنعت بود که پس از پیروزی انقلاب به سازمان مجاهدین خلق پیوست و با حفظ این عضویت، ابتدا پاسدار کمیته انقلاب اسلامی خیابان پاستور شد و بعد با هدایت سازمان، به داخل حزب جمهوری اسلامی راه پیدا کرد. او در حزب ارتقاء یافت و مسوول دعوت‌ها برای کنفرانس‌ها و میزگرد‌ها و جلسات شد. ضمن آنکه مسوول حفاظت حزب نیز گردید.

 

او بمب را با کیف دستی خود به داخل جلسه حزب جمهوری اسلامی واقع در نزدیکی چهارراه سرچشمه تهران انتقال داد و دقایقی قبل از انفجار، از ساختمان حزب خارج شد. پس از انفجار نیز مدتی در منزل یکی از اعضای سازمان متبوع خود مخفی شد و نهایتا از طریق مرزهای غربی کشور به عراق منتقل گردید. او در عراق با یکی از اعضای سازمان ازدواج کرد. اما در 1370 در فهرست اعضای «مسئله‌دار» سازمان قرار گرفت، در 1372 از سازمان جدا شد و در 1373 از عراق رهسپار آلمان گردید.

 

 

امام خمینی: بهشتی مظلوم زیست

 

در پی شهادت آیت‌الله بهشتی و یارانش در جریان انفجار هفتم تیر، بنیانگذار جمهوری اسلامی فردای آن روز در دیدار با اقشار مختلف مردم در رابطه با این واقعه بیاناتی ایراد کردند: «من این ضایعه بزرگ را به ملت ایران و شما آقایان که نزدیک بودید با آقای بهشتی و مطلع بودید از افراد دیگری که شهید شدند، به همه شما آقایان و ملت‌مان تسلیت عرض می‌کنم. بنای دشمن‌های شما بر این است که افرادی که لیاقتشان بیشتر است بیشتر مورد حمله قرار بگیرند. آن‌ها افرادی را هدف قرار می‌دهند که از آن‌ها خوف دارند که مبادا یک وقتی به آن‌ها صدمه بزنند. و این را من کرارا گفته‌ام که مرحوم آقای بهشتی در این مملکت مظلوم زیست. تمام مخالفین اسلام و مخالفین این کشور حمله مسقیمشان را به ایشان و بعضی دوستان ایشان کردند. کسی را که من بیشتر از بیست سال می‌شناختم و روحیاتش را مطلع بودم و می‌دانستم چه جور مرد صالحی و مرد به درد بخوری برای این کشور است، مخالفین او را در کوچه و بازار و محله و صحبت‌هایی که همه می‌کردند، آن طور جلوه دادند. یک مرد صالحی را به صورت یک دیکتاتور درآوردند! و شما باید مهیا[ی] این جور مسائل باشید؛ یعنی، کشوری که نهضت کرده برای آزاد شدن و برای مستقل بودن و برای اینکه وابسته نباشد به هیچ قدرتی از شرق و غرب، باید خودش را مهیا کند برای توابعی که پیش می‌آید. یا باید انسان تن در بدهد به همه ذلت‌ها و به همه زیر بار بودن‌ها و تحت سلطه بودن‌ها و یا اگر بخواهد مستقل باشد، باید عوارض و لوازمش را بپذیرد. و ملت ما چون خواسته است مستقل باشد و خواسته است که آزاد باشد و خواسته است که دست جنایتکاران را از این کشور قطع کند لابد در این پیامد‌ها هم ایستادگی می‌کنید. این جنایتکاران اشتباه‌شان این است که خیال می‌کنند ایران با این وضعی که از اول داشته تا حالا، در زمان انقلاب داشت، این مثل جاهای دیگری [است] که اگر چند تا بمب در چند جا منفجر کنند و چند نفر از عزیزانشان را از بین ببرند و به شهادت برسانند، ملت عقب می‌نشیند. در صورتی که این‌ها تجربه کردند از اول نهضت تا حالا؛ اشخاص سر‌شناس ما، دانشمندان ما، متفکران ما را ترور کردند و ملت به‌‌‌ همان استقامتی که داشت بیشتر و مصمم‌تر جلو رفت و از این به بعد هم همین طور است. این طور نیست که اگر چند نفر را شهید کردند، دیگران کنار بنشینید. این سنتی بوده است که از صدر اسلام بوده است که در مقابل همه ناامنی‌ها و همه ناراحتی‌ها و همه گرفتاری‌ها، اولیای خدا ایستادند. شاید کسی مثل رسول خدا – صلی‌الله علیه و آله و سلم – رنج نبرد در تمام عمر؛ از جوانی و کودکی تا وقتی که رحلت فرمود آن قدر که او رنج برد و آن قدر که او در مقابل قدرت‌ها، در مقابل جنایتکاران ایستاد شاید کس دیگری در تمام عمرش این طور نبود و این یک ارثی است که به دست ما رسیده است از اولیا.»

 

 

تلگرام امام خمینی به آیت‌الله منتظری به مناسبت شهادت فرزندش

 

یکی از افرادی که در واقعه انفجار دفتر حزب به شهادت رسید حجت‌الاسلام محمد منتظری فرزند آیت‌الله منتظری بود. به دنبال شهادت شهید منتظری، تلگرامی از سوی امام خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی بدین شرح برای آیت‌الله منتظری مخابره شد:

بسم‌ الله‌ الرحمن‌ الرحیم

حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین آقای منتظری دامت برکاته

گرچه تمام شهیدان انقلاب و شهیدان عزیز و معظم یکشنبه (هفتم تیر) شب از برادران ما و شما بودند و ملت قدر‌شناس برای آنان به سوگ نشستند و دشمنان اسلام در شهادت آنان شاد و اسلام عزیز سرافراز است لکن از فرزند عزیز شما شناختی دارم که باید به شما با تربیت چنین فرزندی تبریک بگویم. او از وقتی که خود را شناخت و در جامعه وارد شد ارزش‌های اسلامی را نیز شناخت و با تعهد و انگیزه حساب شده وارد میدان مبارزه علیه ستمگران گردید. او با دید وسیعی که داشت سعی در گسترش مکتب و پرورش اشخاص فداکار می‌نمود – محمد شما و ما خود را وقف هدف و برای پیشبرد آن سر از پا نمی‌شناخت. شما فرزندی فداکار و متعهد و متفکر و هدف‌دار تسلیم جامعه کردید و تقدیم خداوند متعال. او فرزند اسلام و فرزند قرآن بود – او عمری در زجر‌ها و شکنجه‌ها و از آن بد‌تر شکنجه‌های روحی از طرف بدخواهان به سر برد – او جوار خداوند متعال شتافت و با دوستان و برادران خود راه حق را طی کرد. خدایش رحمت کند و با موالیانش محشور فرماید. از خداوند متعال برای جنابعالی و بازماندگان آن فرزند برومند اسلام صبر و اجر خواهانم.

والسلام علیکم و رحمه‌الله

روح‌الله الموسوی الخمینی / 8 تیر ماه 1360

 

 

پیام شورای موقت ریاست‌جمهوری

 

در پی انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی، شورای موقت ریاست‌جمهوری که پس از عزل بنی‌صدر اداره دولت را به دست گرفته بود، پیامی به این شرح صادر کرد:

«بسم ‌الله الرحمن الرحیم

دیشب نهال نوپای انقلاب اسلامی یک بار دیگر با خون جمعی از رشید‌ترین سربازان اسلام آبیاری شد. خاک گلگون میهن اسلامی از خون فداکار‌ترین یاران امام و امت رنگ گرفت، از آنان که پیمان با خدا بسته بودند جمعی عهد و پیمان خویش را به انجام رساندند و جمعی منتظرند تا فرمان خدا کی فرا رسد و اینک یا ثارالله پیروان راه خونین تو ایستاده‌اند تا خون خویش بر شمشیر کفر، شرک و استکبار پیروز شوند و پیروز می‌شوند. دیشب دشمنان انقلاب اسلامی بارز‌ترین نشانه تا امیدی و ورشکستگی خود را به نمایش گذاشت و چهره پلید کفر و نفاق دیشب نمایان‌تر شد.

شما ای امت مسلمان ایران می‌دانید که انقلاب بزرگ و خونبار شما را خدا به پیروزی رساند و خدا نگهبان انقلاب اسلامی شماست.

 

و بدانید که با شهادت شخصیت‌ها سیل خروشان انقلاب شما باز نمی‌ایستد حضور مداوم شما در صحنه انقلاب عظیم و عزیزتان را به پیروزی کامل خواهد رساند هوشیاری دشمن را نابود خواهد ساخت و هیچ قدرتی در جهان وجود ندارد که بتواند ملتی مصمم و راسخ را که با پشتوانه ایمان به خدا به جنگ با کفر و ظلم و زور قیام کرده است شکست دهد. آنان که برای میهن اسلامی ما خواب حمام خون دیده‌اند بدانند که ما با خون خویش وضو ساخته‌ایم تا در مهراب عشق الهی قربانی شویم که شهادت در راه خدا سرنوشت مردان خدا است و این راه از کربلای حسین به کربلای همه زمان‌ها منتهی می‌شود. دشمنان انقلاب، فرزندان شیطان، مخالفان قرآن بدانند که محرومان و مستضعفان میهن اسلامی ما جز به پیروزی نمی‌اندیشند. انقلاب باز نمی‌ایستد. اسلام بی‌یاور نمی‌ماند و پرچم خونین مبارزه بر خاک نمی‌افتد و بانگ تکبیر خاموش نمی‌شود. اینک ای جوانان وطن ای علمداران اسلام، ‌ای محرومان جامعه، نگاه دشمن به شما است دشمن گمان برده است که اگر شخصیت‌های جامعه شما شهید شوند مبارزه پایان یافته است پرچم مبارزه را برافرازید، مشت‌ها را گره کنید، صفوف خود را فشرده و واحد کنید، اینک ما هستیم و دشمن رودررو برای آخرین نفس جنگ احد پایان یافت، غزوه خندق را آغاز می‌کنیم.

بنام خدا و به یاد محمد – انالله و انا الیه راجعون

شهادت یاران حسین (ع) بر امام و امت مبارک باد – شورای موقت ریاست‌جمهوری»

 

 

منابع:

 

روزنامه‌های کیهان، اطلاعات و جمهوری اسلامی، تیرماه 1360

سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی